Hoe de epidemie ontspoorde in Antwerpen
Antwerpen is het epicentrum van de tweede golf aan coronabesmettingen. Stilaan wordt duidelijk hoe het zo snel zo fout kon lopen in de provincie. Een haperende afweer, een in slaap gewiegde bevolking en een institutionele flou artistique leidden er tot de eerste avondklok sinds WO II.
Maandag 6 juli: 36 nieuwe besmettingen, +33 procent
Alsof de voorbije maanden van corona geen sprake was. Zo lijkt het wel voor wie door Antwerpen struint. De terrassen zitten vol, net als de winkelstraten. Arts en epidemioloog Wouter Arrazola de Oñate ziet het met lede ogen aan. Wanneer hij een volgepakt filiaal van Dunkin Donuts passeert, waar niemand zich iets van de afstandsregels aantrekt, weet hij het wel zeker. ‘Dit loopt niet goed af.’
Arrazola loopt al weken te piekeren. De specialist in infectieziekten is een autoriteit op het vlak van contactonderzoek. In die hoedanigheid gaf hij ook advies aan de interfederale werkgroep om het contactonderzoek op de rails te krijgen. Maar wat uiteindelijk uit de bus kwam, is niet waarop hij had gehoopt.
Federaal werd de keuze gemaakt voor een centraal callcenter, wat volgens Arrazola kan werken om een deel van de infecties te vatten. Maar in een grootstedelijke context, zoals die van Antwerpen, heb je decentraal mensen nodig die bekend zijn met de huisartsen, de buurten en de lokale omstandigheden. Een nota die hij daarover schreef in april werd niet opgevolgd.
Vrijdag 10 juli: 37 nieuwe besmettingen, +34 procent
In het Chicagoblok op Linkeroever test een gezin positief op het coronavirus. Nog bijna dagelijks zijn er besmettingen in Antwerpen, maar deze cluster doet alarmbellen afgaan in het stadhuis. Met zijn 25 verdiepingen en meer dan 1.000 bewoners die krappe gangen en liften delen, vormt het sociale woonblok een enorm risico op een superverspreiding. Het brandje wordt snel geblust. Maar bij burgemeester Bart De Wever (N-VA) blijft het hangen. Hij beseft hoe snel de bal aan het rollen kan gaan.
Elders in de stad maken meerdere families zich op voor een feestweekend. Een verjaardagspartijtje voor een kindje dat één wordt en enkele trouwfeesten.
Zaterdag 11 juli: 31 nieuwe besmettingen, +46 procent
Gouverneur Cathy Berx wil op vakantie in de Ardennen net een paard bestijgen als ze telefoon krijgt van Erika Vlieghe. De specialist in infectieziekten belt met een waarschuwing. In de Joodse gemeenschap is een kleine broeihaard ontstaan. Elf mensen testten positief, waarschijnlijk na een bezoek aan het buitenland. Berx neemt meteen contact op met Samuel Markowitz, als districtsschepen voor Open VLD in Antwerpen een belangrijke stem in de Joodse gemeenschap. Ze besluiten de lijnen kort te houden, maar de situatie lijkt onder controle. Als ze even later bericht krijgt van een uitbraak in de Indiase gemeenschap, na een cricketwedstrijd, besluipt haar evenwel een onaangenaam gevoel.
Dinsdag 14 juli: 23 nieuwe besmettingen, +33 procent
Enkele sluimerende brandhaarden verontrusten artsen in verschillende buurten. Ze delen hun bezorgdheden via de chatapp Silo, een soort WhatsApp voor dokters en andere zorgverleners. Er duiken weer meer mensen met covidsymptomen op, en ook het aantal testaanvragen stijgt. ‘Hier klopt iets niet’, voelt Maaike Van Overloop, coördinator van het triagepunt Antwerpen-Noord, aan. Een arts van een grotere praktijk neemt het voortouw en licht het Agentschap Zorg en Gezondheid in. Behalve de melding dat ‘we dat gaan opnemen’ volgt geen concrete steun.
Woensdag 15 juli
De alarmerende berichten bereiken het stadhuis. Antwerpen hoopt aanvankelijk de brandjes te blussen, zoals het dat deed in het Chicagoblok. Maar terwijl het toen helder zicht had op de besmettingshaard, is dat veel minder duidelijk bij de plots snel toenemende infecties.
Probleem is dat alleen op gemeentelijk niveau cijfers beschikbaar zijn. Berx en De Wever dringen achter de schermen al langer aan op meer fijnmazige data. Sciensano en het Agentschap Zorg en Gezondheid beschikken wel over meer granulaire gegevens, maar dat zijn ruwe data, waar lokale besturen weinig mee kunnen beginnen. Er wordt gewerkt aan een dashboard met bruikbare gegevens, maar dat vraagt tijd. Niemand had zo snel een opstoot verwacht.
Waar lokale overheden normaal moeten wachten op dat dashboard, levert het Agentschap Zorg en Gezondheid achter de schermen toch al meer gedetailleerde wijkdata aan. De stadsdiensten kunnen die gebruiken om meer diepgaand de epidemie te plotten op een stadskaart tot op wijkniveau. Die heatmap toont aan dat het virus al breed verspreid zit, met uitschieters in de wijken Kiel, Antwerpen-Noord en Borgerhout. Het Agentschap zal die data ook blijven update in de daaropvolgende dagen.
In een overleg tussen stad en Agentschap worden ook de eerste inzichten over brononderzoek gedeeld, onder andere over de uitbraak in het Chicagoblok en in de joodse gemeenschap. Het Agentschap neemt ook de clusters in de Marokkaanse gemeenschap onder de loep.
Donderdag 16 juli: 53 nieuwe besmettingen, +34 procent
Bij de praktijk van huisarts Thierry Arnouts komen veel vragen binnen van mensen die zich willen laten testen om op reis te kunnen vertrekken, onder meer naar Marokko. Die mensen worden rechtstreeks naar de labo’s gestuurd. Maar als de resultaten binnenkomen, blijken er opvallend veel positieve gevallen. ‘Er is meer virusactiviteit dan we dachten’, beseft Arnouts.
Ook op de spoed van het ziekenhuis Stuivenberg in Antwerpen-Noord wordt het drukker. Veel van de mensen die positief testen, hebben dezelfde familienaam. De besmettingen vallen zo redelijk gemakkelijk terug te brengen naar een trouwfeest en een verjaardagsfeestje.
Stuivenberg wordt overspoeld met gevallen gelinkt aan dezelfde twee feestjes. Niemand van hen beschikt over de twaalfcijferige code die je krijgt van een contactonderzoeker.
Die avond vertrekt een mail van Stefaan Morreel van de Huisartsen Wachtpost Antwerpen Oost naar collega-dokters en naar de experts Pierre Van Damme en Vlieghe. Hij wijst erop dat het fout aan het lopen is. Epidemioloog Van Damme stuurt de mail door naar Berx. Die neemt meteen contact op met de huisarts en zet ’s avonds een groepsgesprek op via Zoom. Vlieghe en Arrazola, die in de vroege avond nog in de studio van ‘Terzake’ zaten, pikken in vanop de achterbank van hun gedeelde taxi, masker op het gezicht. Er wordt beslist te beginnen met een eigen lokaal initiatief voor contactonderzoek.
Vrijdag 17 juli: 63 nieuwe besmettingen, +46 procent
Berx trekt met hulp van de stad het lokale contactonderzoek op gang. Via informeel overleg proberen dokters in de buurt ondertussen zelf de puzzel te leggen van contacten die elkaar besmet kunnen hebben. De sporen leiden naar familiefeesten, maar ook naar een fitnesszaak. Opvallend veel asymptomatische jongeren testen positief. ‘Het lijkt alsof daar telkens een virusbom is ontploft’, zegt een arts.
Ondertussen meldt het Agentschap Zorg en Gezondheid dat er een tool aankomt voor detaildata. Die wordt beloofd voor 1 augustus, ‘want dat vraagt wat programmeerwerk’.
Zaterdag 18 juli: 78 nieuwe besmettingen, + 62 procent
België geniet van een zonnig lang weekend. De Antwerpse parken en terrassen zitten vol. Op zaterdagochtend bellen de Borgerhoutse artsen van de praktijken Eliaertsstraat en Medilaar, samen goed voor zo’n 20.000 patiënten, districtsschepen Ben Van Duppen (PVDA) uit zijn bed. De vraag is dringend: er moet een extra laagdrempelige testlocatie komen om de aanzwellende stroom veilig, buiten de praktijken, te verwerken. Na wat zoeken, kunnen ze in een garage aan de Kattenberg terecht, maar het is nog enkele dagen wachten voor de post kan openen.
In Stuivenberg wordt de spoedafdeling overspoeld met gevallen gelinkt aan dezelfde twee feestjes. Niemand blijkt te beschikken over de twaalfcijferige code die je krijgt als je gecontacteerd wordt door een contactonderzoeker van de overheid. ‘Zeer problematisch’, laat een arts zich ontvallen. ‘We lopen nu al achter de feiten aan.’
Maandag 20 juli: 121 nieuwe besmettingen, +156 procent
In Borgerhout krijgt huisarts Kristien Frijns een paniekerig WhatsApp-bericht. Een collega van het triagecentrum Oost in Deurne roept hulp in. De triagepost wordt compleet overspoeld. De agenda staat bomvol met 50 mensen die moeten worden teruggebeld, getrieerd en eventueel getest. ‘Als een tsunami die aanrolt’, denkt Frijns, die zich naar Deurne haast om een extra testkabinet in te richten. Ook elders in de stad worden triagecentra overspoeld. ‘De hel is losgebarsten’, bedenkt huisarts Arnouts. Arrazola annuleert zijn vakantie. Het is geen moment om er tussenuit te knijpen.
De tientallen patiënten in Stuivenberg kunnen aanvankelijk worden teruggeleid tot twee feestjes. Een verjaardagspartijtje en een trouwfeest.
Dinsdag 21 juli: 80 nieuwe besmettingen, +165 procent
Ook in het stadhuis hangt het gevoel dat een bom is ontploft. Stilaan wordt het beeld meer helder, met hulp uit onverwachte hoek. In de gedetailleerde wijkdata die Agentschap Zorg en Gezondheid aan de stad bezorgde, zijn per vergissing ook meer gedetailleerde patiëntdata blijven staan. Als de stadsdiensten die data combineren met de bevindingen van de lokale contacttracers en puzzelwerk uit Stuivenberg, tellen ze zeven clusters, onder andere gelinkt aan feesten en shishabars.
Maar vanuit Stuivenberg komen ook steeds meer berichten over een kettingreactie. Minder en minder patiënten zijn nog rechtstreeks te linken aan de feestjes. Het virus is los. De Wever trekt wit weg. Dit zijn geen lokale brandjes meer, beseft hij.
De Wever begint een belronde. Passeren de revue: premier Sophie Wilmès (MR), minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V), Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V). Tussendoor hangen De Wever en Berx herhaaldelijk aan de lijn. Ze beseffen dat dringend moet worden ingegrepen, maar de juriste Berx wijst erop dat er nog altijd geen juridisch kader is om lokaal de forcing te voeren.
Woensdag 22 juli: 72 nieuwe besmettingen, + 203 procent
’s Ochtends roept de burgemeester de stedelijke crisiscel samen. Daar wordt beslist niet te wachten op het federale kader en toch zelf al strengere maatregelen in te voeren. Antwerpen voert een uitgebreidere mondmaskerplicht, een samenscholingsverbod voor meer dan tien personen, een registratieplicht van vier weken voor de horeca en een verbod op de verkoop van alcohol na 22.00 uur in. De Wever beseft dat hij eigenlijk onwettig bezig is, maar vindt steun bij Berx. ‘Bart, al doen ze mij een proces aan, ik dek dit volledig’, zegt ze. Via een video op Twitter maakt hij de maatregelen wereldkundig.
Donderdag 23 juli: 157 nieuwe besmettingen, +212 procent
Na de Nationale Veiligheidsraad kondigt premier Wilmès bijkomende nationale maatregelen aan. Die worden door de adviserende experts op ongeloof onthaald. Terwijl algemeen werd aangeraden komaf te maken met de wisselende sociale bubbel van 15 personen, houdt de Veiligheidsraad het op het niet verder doorvoeren van versoepelingen, een registratieplicht in de horeca en de verplichting om mondmaskers te dragen op drukke plaatsen. Een volgende Veiligheidsraad wordt vastgelegd op vrijdag 31 juli, meer dan een week later.
Berx en De Wever volgen het met open mond. ‘Ze zijn allemaal op de hoogte van de situatie in Antwerpen’, laat De Wever zich ontvallen. ‘Hoe kan dit dan?’
Ook de Antwerpse artsen zijn teleurgesteld. Meer nog dan naar manke contactopsporing en een gebrek aan gedetailleerde informatie wijzen ze naar de bubbel van 15 wisselende personen per week als boosdoener. ‘Een kapitale vergissing.’
Vrijdag 24 juli: 53 nieuwe besmettingen, +173 procent
Berx en De Wever besluiten een media-offensief in te zetten. In een interview met Het Laatste Nieuws vraagt de burgemeester de federale overheid dringend de sociale bubbels te beperken. Op de radio doet Berx hetzelfde. Ze vraagt - smeekt bijna - de Antwerpenaren vrijwillig hun bubbel te beperken tot twee.
In de loop van de dag wordt het ministerieel besluit gepubliceerd dat het lokale niveau meer bevoegdheden geeft in de strijd tegen het virus. Antwerpen maakt daarvan gebruik om de mondmaskerplicht nog te verruimen.
In de loop van de dag krijgt Berx steeds meer signalen van artsen: ‘We trekken het niet meer.’ De gouverneur stuurt uitnodigingen voor een breed crisisoverleg.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten